Τι είναι η εμμηνόπαυση;

Η εμμηνόπαυση είναι ένα φυσιολογικό στάδιο στη ζωή μιας γυναίκας. Συμβαίνει όταν έρχεται το οριστικό τέλος της εμμήνου ρύσης, της περιόδου δηλαδή. Από αυτό το σημείο και έπειτα, οι ωοθήκες σταματούν πια να βγάζουν άλλα ωάρια. Οι περίοδοι σταματούν και η εγκυμοσύνη είναι απίθανη.

Η μέση ηλικία εμμηνόπαυσης είναι περίπου τα 52 έτη και συμπίπτει ορισμένες φορές με την ηλικία εμμηνόπαυσης της μητέρας. Ορισμένες γυναίκες θα μπουν στην εμμηνόπαυση ήδη από τη δεκαετία των 30- 40 ετών.

Αν η εμμηνόπαυση έρθει πριν την ηλικία των 40, τότε θεωρείται ότι είναι πρόωρη εμμηνόπαυση.

Όταν μια γυναίκα πλησιάζει στην εμμηνόπαυση, οι περίοδοι της μπορεί να σταματήσουν απότομα. Συνήθως όμως αυτό που γίνεται είναι οι περίοδοι να αραιώνουν μεταξύ τους, με μεγαλύτερα μεσοδιαστήματα ανάμεσά τους πριν να σταματήσουν εντελώς.

Τι προκαλεί την εμμηνόπαυση;

• Φυσική πτώση των αναπαραγωγικών ορμονών

Η εμμηνόπαυση προκαλείται από την αλλαγή στα επίπεδα των ορμονών του γυναικείου σώματος. Στο διάστημα που προηγείται της εμμηνόπαυσης, που ονομάζεται περιεμμηνόπαυση, τα επίπεδα των οιστρογόνων πέφτουν και οι ωοθήκες σταματούν να βγάζουν ένα ωάριο κάθε μήνα. Ούτως ή άλλως οι αποθήκες ωαρίων εξαντλούνται σταδιακά και αυτή η διαδικασία επιταγχύνεται μετά την ηλικία των 40.

• Υστερεκτομή

Στην υστερεκτομή κατά την οποία αφαιρείται μόνο η μήτρα αλλά όχι οι ωοθήκες, συνήθως δεν παρατηρείται άμεσα εμμηνόπαυση. Παρότι δεν θα έχετε περίοδο, οι ωοθήκες θα εξακολουθούν να απελευθερώνουν ωάρια και να παράγουν τις γυναικείες ορμόνες οιστρογόνα και προγεστερόνη.

Αν όμως στο χειρουργείο αφαιρεθούν και η μήτρα και οι ωοθήκες (ολική υστερεκτομή μαζί με τα εξαρτήματα), τότε προκαλείται εμμηνόπαυση άμεσα, χωρίς μεταβατικό διάστημα. Αυτό σημαίνει ότι η περίοδος κόβεται απότομα και πιθανόν να έχετε εξάψεις και άλλα συμπτώματα της εμμηνόπαυσης που μπορεί να είναι και αρκετά έντονα, μιας και αυτές οι αλλαγές επιτελούνται ραγδαία αντί σε χρονικό διάστημα χρόνων.

• Χημειοθεραπεία και ακτινοθεραπεία

Αυτού του είδους οι θεραπείες του καρκίνου μπορούν να προκαλέσουν την εμφάνιση εμμηνόπαυσης προκαλώντας συμπτώματα όπως εξάψεις κατά τη διάρκεια ή σύντομα μετά τη θεραπευτική συνεδρία. Το σταμάτημα της εμμηνορρυσίας (και συνάμα της γονιμότητας) δεν είναι πάντα μόνιμο μετά τη χημειοθεραπεία, οπότε θα πρέπει να σκεφτείτε και το θέμα της αντισύλληψης αν δεν θέλετε να μείνετε έγκυος.

• Πρώτοπαθής (πρώιμη) ωοθηκική ανεπάρκεια

Περίπου 1 στις 100 γυναίκες θα μπει σε εμμηνόπαυση πριν την ηλικία των 40 ετών (πρώιμη εμμηνόπαυση). Η εμμηνόπαυση μπορεί να προκληθεί από την αποκαλούμενη πρώιμη (πρωτοπαθή) ωοθηκική ανεπάρκεια που συμβαίνει όταν οι ωοθήκες αδυνατούν να παράγουν τις φυσιολογικές ποσότητες των αναπαραγωγικών ορμονών. Η πιο πιθανή εξήγηση για αυτό είναι γενετικά αίτια, ορισμένες λοιμώξεις ή αυτοάνοσα νοσήματα. Συχνά όμως δεν μπορεί να ανευρεθεί συγκεκριμένο αίτιο. Για αυτές τις γυναίκες, συνιστάται να λάβουν θεραπεία ορμονικής υποκατάστασης μέχρι την φυσιολογική ηλικία εμμηνόπαυσης για να προστατευτούν τα αγγεία του σώματος, της καρδιάς και του εγκεφάλου και να προληφθεί οστεοπόρωση.

Ποια είναι τα συμπτώματα της εμμηνόπαυσης;

Η μείωση των επιπέδων των οιστρογόνων προκαλεί συμπτώματα στο σώμα και στη συναισθηματική κατάσταση της γυναίκας, όπως:

• Εξάψεις
• Νυχτερινούς ιδρώτες
• Αλλαγές στη διάθεση
• Ξηρότητα του κόλπου

Πότε χρειάζεστε βοήθεια για την ανακούφιση των συμπτωμάτων;

Όταν μια γυναίκα μπει σε εμμηνόπαυση, είναι χρήσιμη μια συζήτηση με τον γυναικολόγο σχετικά με τις αλλαγές που συντελλούνται ώστε η γυναίκα να είναι όσο το δυνατόν καλύτερα προετοιμασμένη για αυτή τη φάση της ζωής της. Υπάρχουν όμως περιπτώσεις που αυτή η συζήτηση δεν θα πρέπει να αναβάλεται όταν τα συμπτώματα είναι ενοχλητικά. Αναζητήστε βοήθεια γιατί μπορείτε να ανακουφιστείτε σε μεγάλο βαθμό από τα ενοχλήματα της εμμηνόπαυσης.

Πώς γίνεται η διάγνωση της εμμηνόπαυσης;

Στις γυναίκες κάτω των 50 ετών, θα ήταν φρόνιμο να περιμένουμε 24 μήνες χωρίς περίοδο πριν τεθεί η διάγνωση. Σε γυναίκες πάνω από τα 50 χρόνια, πρέπει να περιμένουμε για 12 μήνες χωρίς περίοδο πριν πούμε ότι έχει έρθει η εμμηνόπαυση.

Δεν υπάρχει κάποιο ειδικό τεστ για τη διάγνωση της εμμηνόπαυσης. Μπορούμε να ελέγξουμε μια ορμόνη, την FSH (ορμόνη διέγερσης των ωοθυλακίων). Η τιμή της FSH στην εμμηνόπαυση είναι συνήθως >40 IU/ ml. Πάντως, το αποτέλεσμα της εξέτασης, συνήθως δεν επηρεάζει την παρακολούθηση της εμμηνόπαυσης.

Τι θεραπεία μπορεί να δοθεί όταν έρθει η εμμηνόπαυση;

Δεν είναι πάντα απαραίτητο να χορηγηθεί κάποια θεραπεία για την αντιμετώπιση των συμπτωμάτων που προκαλεί η έλλειψη οιστρογόνων, όταν αυτά έρθουν κοντά στην αναμενόμενη ηλικία της εμμηνόπαυσης. Οι πιο πολλές γυναίκες αντιμετωπίζουν τα όποια, ήπια, συμπτώματα με απλές αλλαγές στη διατροφή και στον τρόπο ζωής και έτσι καταφέρνουν να απαλλαχθούν από τις όποιες ενοχλήσεις (δείτε πιο κάτω).

Για τις γυναίκες όμως που εμφανίζουν εντονότερα συμπτώματα τα οποία διαταράσουν την καθημερινή τους ζωή, θα μπορούσαμε να συζητήσουμε τη χορήγηση θεραπευτικής αγωγής για αν απαλύνουμε τις ενοχλήσεις.

Η θεραπεία ορμονικής υποκατάστασης (ΘΟΥ) είναι μία από τις κυριότερες θεραπείες που χρησιμοποιούνται στην εμμηνόπαυση. Βοηθά στην ανακούφιση των συμπτωμάτων της εμμηνόπαυσης αντικαθιστώντας τα οιστρογόνα που λείπουν. Επίσης, μπορεί να ενισχύσει τη δομή των οστών που αρχίζουν να αδυνατίζουν πιο γρήγορα όταν έρθει η εμμηνόπαυση. Μπορεί να χορηγηθεί σε μορφή χαπιού, κρέμας ή τζελ, σαν αυτοκόλλητο στο δέρμα ή σαν εμφύτευμα,

Επίσης, μπορούν να χρησιμοποιηθούν λιπαντικά του κόλπου για να καταπολεμήσουν τη δημιουργία ξηρότητας που συμβαίνει.

Σε ορισμένες περιπτώσεις, φάρμακα που ανήκουν στην κατηγορία των αντικαταθλιπτικών μπορούν να βοηθήσουν στη θεραπεία των εξάψεων. Περισσότερες πληροφορίες για την ΘΟΥ αναφέρονται παρακάτω.

Μπορώ να κάνω κάτι μόνη μου για να βοηθήσω τον εαυτό μου στην εμμηνόπαυση;

Κάθε γυναίκα που μπαίνει στην εμμηνόπαυση μπορεί να βοηθηθεί κάνοντας ορισμένες αλλαγές στον τρόπο ζωής της και την διατροφή της. Αυτό θα βελτιώσει, σε σημαντικό βαθμό, τα συμπτώματα που φέρνει η εμμηνόπαυση.

Για παράδειγμα, ακολουθώντας μια ισορροπημένη, υγιεινή διατροφή και ασκούμενη συστηματικά μπορείτε να αποφύγετε την αύξηση βάρους που συχνά συμβαίνει όταν έρθει η εμμηνόπαυση.

Μια υγιεινή διατροφή που περιλαμβάνει τροφές από όλες τις ομάδες μπορεί να βοηθήσει στο να διατηρηθούν τα οστά σας δυνατά και υγιή. Συνδυάζοντας αεροβικές δραστηριότητες, όπως για παράδειγμα το περπάτημα, μαζί με ασκήσεις δύναμης και ευελιξίας, μπορείτε επίσης να διατηρήσετε την οστική και μυϊκή σας μάζα.

Θα ήθελα περισσότερες πληροφορίες για τη θεραπεία ορμονικής υποκατάστασης (ΘΟΥ)

Τα οιστρογόνα και η προγεστερόνη είναι οι κατεξοχήν θηλυκές ορμόνες που παίζουν σημαντικούς ρόλους στο σώμα μιας γυναίκας. Η πτώση των επιπέδων μπορούν να προκαλέσουν μία σειρά συμπτωμάτων, τόσο στο σώμα όσο και στην ψυχολογία. Μεταξύ των άλλων, παρουσιάζονται εξάψεις, μεταπτώσεις της διάθεσης και κολπική ξηρότητα.

Ο σκοπός της θεραπείας ορμονικής υποκατάστασης (ΘΟΥ) είναι να αποκαταστήσει τα επίπεδα των γυναικείων ορμονών ώστε να αποκατασταθεί η φυσιολογική λετουργία του σώματος.

Πως λειτουργούν τα οιστρογόνα και η προγεστερόνη;

Οιστρογόνα

Τα οιστρογόνα βοηθούν στην απελευθέρωση των ωαρίων από τις ωοθήκες. Βοηθούν επίσης στη ρύθμιση των περιόδων και στη σύλληψη.

Τα οιστρογόνα επίσης παίζουν ρόλο στον έλεγχο και άλλων λειτουργιών του σώματος της γυναίκας. Έτσι, μπορούν να ρυθμίσουν την πυκνότητα των οστών, τη θερμοκρασία του δέρματος και την υγρασία του κόλπου. Είναι ακριβώς αυτή η μείωση στα επίπεδα των οιστρογόνων που προκαλεί τα περισσότερα από τα συμπτώματα που συνδέονται με την εμμηνόπαυση, όπως:

• εξάψεις
• νυχτερινούς ιδρώτες
• ξηρότητα κόλπου
• ελάττωση της σεξουαλικής επιθυμίας (λίμπιντο)
• ακράτεια ούρων (απώλεια ούρων με το βήχα, το γέλιο ή το φτάρνισμα)
• αδυνάτισμα των οστών (που μπορεί να οδηγήσει σε οστεοπόρωση και κατάγματα)

Τα περισσότερα από αυτά τα συμπτώματα είναι παροδικά, αν και η ξηρότητα του κόλπου μάλλον θα χειροτερεύει αν δεν θεραπευτεί. Η ακράτεια ούρων μάλλον θα επιμείνει και η πιθανότητα για οστεοπόρωση θα αυξάνει με την πάροδο των ετών.

Προγεστερόνη

Ο κύριος ολος της προγεστερόνης είναι να προετοιμάζει τη μήτρα για την εγκυμοσύνη. Επίσης, βοηθά στην προστασία του εσωτερικού τοιχώματος της μήτρας που ονομάζεται ενδομήτριο.

Αν τα επίπεδα προγεστερόνης πέσουν, το σώμα δεν επηρεάζεται με τον ίδιο τρόπο που επηρεάζεται από την πτώση των επιπέδων των οιστρογόνων. Αν όμως παίρνετε ΘΟΥ μόνο με οιστρογόνα όταν έχετε μήτρα, αυξάνει ο κίνδυνος για εμφάνιση ενός καρκίνου της μήτρας που ονομάζεται καρκίνος του ενδομητρίου.

Για αυτό το λόγο, συνήθως, μια συνθετική μορφή προγεστερόνης (προγεσταγόνο) συνδυάζεται μαζί με οιστρογόνο στη ΘΟΥ. Αν όμως έχετε κάνει υστερεκτομή (μια εγχείρηση στην οποία αφαιρείται η μήτρα), δεν χρειάζεται να παίρνετε προγεσταγόνο και μπορείτε να παίρνετε μόνο οιστρογόνο σαν θεραπεία ορμονικής υποκατάστασης.

Πώς χορηγείται η ΘΟΥ;

Χάπια, αυτοκόλλητα ή εμφυτεύματα χρειάζονται μόνο αν έχετε έντονα συμπτώματα στην εμμηνόπαυση, όπως για παράδειγμα εξάψεις, και εφ’ όσον έχουμε συζητήσει πρώτα μαζί για τα οφέλη και τα ρίσκα της θεραπείας.

Επειδή υπάρχουν διάφοροι συνδυασμοί ΘΟΥ, είναι καλό να συζητήσουμε πρώτα μαζί τι σας ταιριάζει καλύτερα και να αποφασίσουμε ποια θεραπεία να ακολουθήσετε.

Υπάρχουν διάφοροι τρόποι λήψης ΘΟΥ, μεταξύ των οποίων:

• ταμπλέτες που λαμβάνονται από το στόμα
• αυτοκόλλητο που κολλάει στο δέρματος
• εμφύτευμα οιστρογόνων που μπαίνει με τοπική αναισθησία κάτω από το δέρμα της κοιλιάς, γλουτού ή μηρού (μη διαθέσιμο στην Ελλάδα).
• τζελ οιστρογόνων που απλώνεται στο δέρμα και απορροφάται

Τοπικά οιστρογόνα για την κολπική ξηρότητα

Αν το μοναδικό σύμπτωμα που σας ενοχλεί είναι η κολπική ξηρότητα, τότε μπορούμε να δοκιμάσουμε τη χορήγηση οιστρογόνων με τη μορφή τζελ στον κόλπο.

Επειδή το τζελ χορηγείται τοπικά, η δόση είναι πολύ μικρή, δεν έχει επίδραση στο υπόλοιπο σώμα, ούτε καν στη μήτρα και έτσι δεν χρειάζεστε την προστατευτική χορήγηση κάποιου προγεσταγόνου. Τα τοπικά οιστρογόνα δεν εμφανίζουν τους ίδιους κινδύνους που έχουν τα συνδυασμένα σκευάσματα που συνήθως χορηγούνται σαν ΘΟΥ.

Τα τοπικά οιστρογόνα μπορεί να είναι σε μορφή:

• πεσών που τοποθετούνται μέσα στον κόλπο
• κολπικού δακτυλίου
• κολπικής κρέμας

Πότε να σταματήσω να παίρνω ΘΟΥ;

Οι περισσότερες γυναίκες θα σταματήσουν να παίρνουν ΘΟΥ όταν εξαφανιστούν τα συμπτώματα της εμμηνόπαυσης, που συνήθως είναι δύο ως πέντε χρόνια αφού εμφανιστούν.

Αυτό που συνήθως συνιστούμε είναι να μειώσουμε σταδιακά τη δόση παρά να κόψουμε τη χορήγηση απότομα. Κάποιες φορές μετά τη διακοπή της ΘΟΥ έχουμε επανεμφάνιση των συμπτωμάτων αλλά αυτά τα συμπτώματα εξαφανίζονται μετά από μερικούς μήνες. Στην περίπτωση που αυτό δεν συμβεί, ίσως χρειαστεί να συνεχιστεί η χορήγηση ΘΟΥ έστω και σε χαμηλότερη δόση.

Μετά τη διακοπή της ΘΟΥ, πιθανόν να χρειαστείτε θεραπεία για την κολπική ξηρότητα και για την πρόληψη της οστεοπόρωσης.

Για ποια γυναίκα είναι κατάλληλη η ΘΟΥ;

Μπορούμε να ξεκινήσουμε την ΘΟΥ μόλις αρχίσετε να έχετε τα συμπτώματα της εμμηνόπαυσης. Αφού βεβαιωθούμε ότι δεν υπάρχει περίπτωση εγκυμοσύνης, θα σας κάνουμε ρωτήσεις για το ιστορικό σας για να μάθουμε αν υπάρχει:

• ιστορικό καρκίνου του μαστού, των ωοθηκών ή του ενδομητρίου
• ιστορικό θρόμβων του αίματος
• ιστορικό καρδιακής νόσου ή εγκεφαλικού
• υψηλή αρτηριακή πίεση χωρίς θεραπεία. Θα πρέπει πρώτα να ελεγθεί η αρτηριακή σας πίεση και μετά να ξεκινήσετε την ΘΟΥ
• νόσο του ήπατος

Αν έχετε κάτι από τα παραπάνω, ίσως η ΘΟΥ να μην ενδείκνυται για εσάς.

Αν έχετε ακανόνιστες περιόδους και για αυτό θα πρέπει να διερευνηθεί πριν χρησιμοποιηθεί ΘΟΥ. Αν δεν ενδείκνυται να λάβετε ΘΟΥ, τότε μπορούμε να συζητήσουμε εναλλακτικές θεραπείες.

Ποιές είναι οι εναλλακτικές θεραπείες αντί για ΘΟΥ;

Αλλαγές τρόπου ζωής

• Συστηματική άσκηση
• Κρατήστε το σώμα σας δροσερό τη νύχτα
• Μειώστε την πρόσληψη καφεΐνης, αλκοόλ και πικάντικων τροφών
• Προσπαθήστε να μειώσετε το άγχος σας
• Διακόψτε το κάπνισμα

Τιμπολόνη

Η τιμπολόνη είναι μια συνθετική ορμόνη που μπορεί να χρησιμοποιηθεί στις γυναίκες σε εμμηνόπαυση που έχουν διατηρήσει τη μήτρα τους. Η τιμπολόνη έχει μικτή δράση οιστρογόνου- προγεσταγόνου.

Αν έχετε ιατρικούς λόγους να μην πάρετε ΘΟΥ (όπως για παράδειγμα αν έχετε ιστορικό καρκίνου του μαστού ή καρδιακής νόσου) δεν θα μπορέσετε να πάρετε ούτε τιμπολόνη.

Επίσης, δεν είναι κατάλληλη για τις γυναίκες εκείνες που εμφανίζουν συμπτώματα εμμηνόπαυσης πριν έρθει η εμμηνόπαυση ή αν δεν έχει περάσει ένας χρόνος από την τελευταία σας περίοδο.

Αντικαταθλιπτικά

Ορισμένα αντικαταθλιπτικά μπορούν να βελτιώσουν πολύ την εμφάνιση των εξάψεων, αν και δεν έχουν επίσημη άδεια συνταγογράφησης για αυτό το λόγο. Τέτοια είναι για παράδειγμα η βενλαφαξίνη και η σιταλοπράμη. Επειδή τα αντικαταθλιπτικά έχουν αντενδείξεις και παρενέργειες, χρειάζεται συζήτηση πριν τη συνταγογράφηση του.

Κλονιδίνη

Η κλονιδίνη είναι ένα φάρμακο που χρησιμοποιείται στη θεραπεία της αρτηριακής υπέρτασης αλλά έχει βρεθεί ότι βοηθά και στις εξάψεις και στους νυχτερινούς ιδρώτες σε ορισμένες εμμηνοπαυσιακές γυναίκες. Όπως κάθε φάρμακο και η κλονιδίνη έχει ορισμένες παρενέργειες που πρέπει να γνωρίζετε πριν τη θεραπεία. Μπορεί να γίνει δοκιμαστική χορήγηση του φαρμάκου για λίγες εβδομάδες για να διαπιστωθεί η αποτελεσματικότητα του. Αν δεν δουλεύει για εσάς ή έχει ανεπιθύμητες ενέργειες, τότε πρέπει να διακοπεί η χορήγησή του.

Ποιές είναι οι παρενέργειες της ΘΟΥ;

Οι ορμόνες που χρησιμοποιούνται στην ΘΟΥ μπορεί να έχουν παρενέργειες, όπως:

• κατακράτηση υγρών
• πρήξιμο
• ευαισθησία μαστών ή πρήξιμο
• πονοκέφαλοι
• δυσπεψία
• κατάθλιψη

Ποια είναι τα οφέλη και οι κίνδυνοι από την ΘΟΥ;

Με την πάροδο των ετών, έχουν πραγματοποιηθεί πολλές έρευνες για τα οφέλη και τους κινδύνους από τη χρήση ΘΟΥ.

Το βασικό όφελος είναι ότι η ΘΟΥ είναι πολύ αποτελεσματική στον έλεγχο και την ανακούφιση από τα συμπτώματα της εμμηνόπαυσης. Η ΘΟΥ μπορεί να κάνει τη διαφορά προς το καλύτερο στην ποιότητα ζωής και την ευεξία της γυναίκας.

Επίσης, η ΘΟΥ μπορεί να μειώσει τον κίνδυνο εμφάνισης οστεοπόρωσης και καρκίνου του παχέως εντέρου και του ορθού. Παρόλα αυτά, η μακροχρόνια χορήγηση δεν ενδείκνυται και η πυκνότητα του οστού θα μειωθεί πολύ γρήγορα μόλις διακοπεί η ΘΟΥ.

Η συνδυασμένη ΘΟΥ αυξάνει λίγο τον κίνδυνο για εμφάνιση καρκίνου του μαστού, του ενδομητρίου και της ωοθήκης καθώς και εγκεφαλικού επεισοδίου. Επίσης, η ΘΟΥ αυξάνει την πιθανότητα εν τω βάθει φλεβοθρόμβωσης και πνευμονικής εμβολής (απόφραξη της πνευμονικής αρτηρίας). Υπάρχουν άλλα διαθέσιμα φάρμακα που μπορούν να θεραπεύσουν την οστεοπόρωση και δεν έχουν τους ίδιους κινδύνους.

Οι περισσότεροι ειδικοί επί του θέματος συμφωνούν ότι αν η ΘΟΥ χρησιμοποιηθεί για μικρό χρονικό διάστημα (όχι περισσότερο από πέντε χρόνια), τα οφέλη είναι μεγαλύτερα από τους κινδύνους. Αν για κάποιο λόγο μια γυναίκα παίρνει ΘΟΥ για πάνω από δέκα χρόνια, θα πρέπει να μιλήσουμε σχετικά, να συζητήσουμε για τους κινδύνους και να υπάρχει στενότερη παρακολούθηση.