Τι είναι η ενδομητρίωση;
Η ενδομητρίωση είναι μια αρκετά συχνή πάθηση όπου ιστός που συμπεριφέρεται όπως ο ιστός που καλύπτει το εσωτερικό της μήτρας (ενδομήτριο) βρίσκεται σε σημεία του σώματος εκτός της μήτρας.
Αυτός ο έκτοπος, όπως αποκαλείται, ιστός, μπορεί να βρεθεί σε διάφορα σημεία του σώματος όπως:
- στις ωοθήκες και στις σάλπιγγες
- εκτός της μήτρας
- στο περιτόναιο (το εσωτερικό τοίχωμα της κοιλιάς)
- στο έντερο, στην ουροδόχο κύστη και πολύ σπάνια ακόμα και στον πνεύμονα
Η ενδομητρίωση είναι πιο συχνή στις ηλικίες μεταξύ 25 και 40 ετών και πολύ σπάνια σε γυναίκες που έχουν μπει στην εμμηνόπαυση.
Ποια είναι τα συμπτώματα της ενδομητρίωσης;
Η ενδομητρίωση είναι μια χρόνια νόσος με συμπτώματα που μπορεί να ποικίλλουν σε ένταση. Κάποιες γυναίκες μπορεί να έχουν ιδιαίτερα έντονα συμπτώματα και κάποιες άλλες να μην έχουν καμία ενόχληση.
Τα πιο συνηθισμένα συμπτώματα είναι:
- βαριά περίοδος ή επώδυνη περίοδος
- πόνος χαμηλά στην λεκάνη, στην κοιλιά ή χαμηλά στη μέση
- πόνος κατά τη σεξουαλική επαφή αλλά και μετά από αυτή
- αιμορραγία ανάμεσα στις περιόδους
- δυσκολία στο να πετύχει εγκυμοσύνη
Στις πιο πολλές γυναίκες, ο πόνος εντοπίζεται στην περιοχή μεταξύ των γοφών ψηλά στα πόδια. Κάποιες γυναίκες έχουν συνεχή πόνο. Το πόσο έντονα θα είναι τα συμπτώματα δεν έχουν να κάνουν με την ποσότητα του ενδομητριωσικού ιστού αλλά κυρίως με το που εντοπίζεται η βλάβη. Πολλές φορές, μια μικρή βλάβη μπορεί να είναι πιο επώδυνη από μία μεγάλη.
Τι προκαλεί την ενδομητρίωση;
Δεν υπάρχει σαφής εξήγηση γιατί συμβαίνει ενδομητρίωση. Έχουν προταθεί διάφορες θεωρίες που παρουσιάζονται συνοπτικά παρακάτω:
Παλινδρόμηση της εμμήνου ρύσης
Όταν το αίμα της περιόδου ρέει προς τα “πίσω” μέσω των σαλπίγγων και πάει στην κοιλιά αντί να φύγει από τον κόλπο. Έτσι, ο ιστός εγκαθίσταται σε όργανα της κοιλιάς. Ωστόσο, πολύ λίγες γυναίκες θα πάθουν ενδομητρίωση από την παλίνδρομη ροή της περιόδου.
Κληρονομικότητα
Πιστεύεται ότι υπάρχει κληρονομικότητα στην ενδομητρίωση μιας και έχει παρατηρηθεί ότι είναι πιο συχνή στις μητέρες και αδερφές όσων γυναικών έχουν ενδομητρίωση. Αυτό πιθανότατα σημαίνει ότι υπάρχουν κάποια γονίδια που συμμετέχουν στη νόσο.
Διασπορά με το κυκλοφορικό σύστημα με το λεμφικό δίκτυο
Άγνωστο πως, τα ενδομητριωσικά κύτταρα πιστεύεται ότι μπορούν να μπουν στην κυκλοφορία ή στο λεμφικό δίκτυο (που συνδέει τους λεμφαδένες του σώματος) και έτσι να βρεθούν σε απομακρυσμένα όργανα όπως ο πνεύμονας, το μάτι και ο εγκέφαλος.
Διαταραχές του συστήματος ανοσίας
Σε κάποιες γυναίκες, υπάρχει η θεωρία ότι ο οργανισμός δεν μπορεί να “καθαρίσει¨τα ενδομητριωσικά κύτταρα το ίδιο αποτελεσματικά. Σε αρκετές γυναίκες με ενδομητρίωση παρατηρείται ότι έχουν μικρότερη αντίσταση (ανοσία) απέναντι και σε άλλες νόσους.
Μεταπλασία
Η μεταπλασία είναι η διαδικασία κατά την οποία κάποια κύτταρα ενός τύπου μεταμορφώνονται σε άλλου τύπου για να προσαρμοστούν καλύτερα στο περιβάλλον. Πιστεύεται ότι ορισμένα κύτταρα μέσα στη λεκάνη έχουν διατηρήσει αυτή την ικανότητα και έτσι, πχ με την επίδραση της περιόδου, μεταμορφώνονται σε ενδομητριωσικά κύτταρα.
Ποιες είναι οι συνέπειες τις ενδομητρίωσης;
Οι κύριες συνέπειες της ενδομητρίωσης είναι η δυσκολία ή η αδυναμία να μείνει μια γυναίκα έγκυος (υπογονιμότητα). Σε μερικές περιπτώσεις επίσης, δημιουργούνται συμφύσεις και κύστεις στις ωοθήκες.
Προβλήματα γονιμότητας
Η ενδομητρίωση μπορεί να προκαλέσει ζημιά στις ωοθήκες και στις σάλπιγγες, αποτελώντας αίτιο υπογονιμότητας. Παρόλα αυτά, εκτιμάται ότι ποσοστό μέχρι και 70% των γυναικών με ήπια ώς μέτρια ενδομητρίωση θα καταφέρουν τελικά να μείνουν έγκυες χωρίς θεραπεία.
Η φαρμακευτική θεραπεία δεν μπορεί να βελτιώσει το θέμα της γονιμότητας. Η χειρουργική αφαίρεση των βλαβών της ενδομητρίωσης μπορεί να βοηθήσει αν και δεν είναι εξασφαλισμένο ότι μια γυναίκα μετά θα μπορέσει να πετύχει εγκυμοσύνη. Αν δεν μπορεί να επιτευχθεί σύλληψη με φυσικό τρόπο, οι μέθοδοι εξωσωματικής αυξάνουν τα ποσοστά επιτυχίας αν και γενικώς είναι πιο χαμηλά σε σύγκριση με άλλες γυναίκες.
Συμφύσεις και κύστεις ωοθηκών
Η ενδομητρίωση μπορεί να προκαλέσει:
- συμφύσεις, δηλαδή περιοχές με ιστό που εξαιτίας της ενδομητρίωσης προκαλεί “συγκόλληση” των εσωτερικών οργάνων μεταξύ τους
- κύστεις στις ωοθήκες, που αποκαλούνται και σοκολατοειδείς κύστεις. Αυτές περιέχουν υγρό και αίμα και μπορούν να μεγαλώσουν πολύ σε μέγεθος και να είναι επώδυνες.
- Συνδυασμό των δύο αν η ενδομητρίωση βρίσκεται κοντά ή πάνω στις ωοθήκες. Τόσο οι συμφύσεις, όσο και οι κύστεις μπορούν να αφαιρεθούν χειρουργικά αν και μπορεί να επανεμφανιστούν ξανά.
Πώς γίνεται η διάγνωση της ενδομητρίωσης;
Αφού συζητήσουμε για τα ενοχλήματά σας και ληφθεί ένα πλήρες ιατρικό ιστορικό που θα περιλαμβάνει ερωτήσεις για διαταραχές περιόδου, την περίοδό σας και για τυχόν ενοχλήσεις κατά την σεξουαλική επαφή. Στα πλαίσια του καλύτερου ελέγχου της περιοχής θα πραγματοποιηθεί γυναικολογική εξέταση ώστε να διαπιστωθούν τυχόν κύστεις και συμφύσεις.
Υπερηχογράφημα
Το υπερηχογράφημα δεν είναι πολύ καλό στο να εντοπίζει εμφυτεύσεις ενδομητρίωσης και δεν μπορεί να διακρίνει τις συμφύσεις. Μπορεί όμως να εκτιμήσει την κινητικότητα ή την καθήλωση των οργάνων.
Το υπερηχογράφημα είναι πολύ καλό στο να εντοπίζει τις ενδομητριωσικές κύστεις (ενδομητριώματα). Τα χαρακτηριστικά μιας κύστης ενδομητρίωσης περιλαμβάνουν:
- ομογενείς, εντοπισμένες εστίες με στοιχεία χαμηλής ηχογένειας και χαρακτηριστική εμφάνιση στον υπέρηχο
- οι ενδομητριωσικές κύστεις (ή σοκολατοειδείς) συνήθως εντοπίζονται στη μία μεριά. Σπάνια, μπορεί να είναι και στις δύο πλευρές, και να εμφανίζουν διαφραγμάτια
- μπορεί να είναι πολλαπλές κύστεις
- μπορεί να περιέχουν οζίδια στο τοίχωμα. Αν αυτά τα οζίδια είναι αυξημένης ηχογένειας τότε αυξάνει η πιθανότητα η κύστη να είναι ενδομητρίωμα
- δεν εμφανίζουν εσωτερικά στην κύστη αγγείωση
- σε αντίθεση με τις λειτουργικές κύστεις, οι ενδομητριωσικές κύστεις δεν απορροφώνται.
Στην εικόνα, μπορείτε να δείτε την χαρακτηριστική απεικόνιση μιας περίπτωσης κενδομητριωσικής κύστης που διαγνώσαμε στο Ιατρείο. Είναι χαρακτηριστική η ηχογένεια και η έλλειψη εσωτερικής αγγείωσης. Η περίπτωση αντιμετωπίστηκε επιτυχώς λαπαροσκοπικά.
Μαγνητική τομογραφία
Η μαγνητική έχει αυξημένη ειδικότητα για τη διάγνωση των ενδομητριωσικών κύστεων. Έτσι, μπορεί να έχει θέση στην εκτίμηση των κύστεων και στην ανταπόκριση στη θεραπεία. Το κόστος και η δυσκολία επαναληψιμότητας περιορίζουν τη χρήση της.
Λαπαροσκόπηση
Η λαπαροσκόπηση είναι αυτή που μπορεί να θέσει τη διάγνωση. Επίσης, αποτελεί ιδανικό τρόπο θεραπείας μιας και επιτρέπει την προσεκτική αφαίρεση των ενδομητριωσικών κύστεων με προστασία της υπόλοιπης ωοθήκης. Επίσης, μπορεί, με εκτεταμένο χειρουργείο, να καθαρίσει την πύελο από οζίδια ενδομητρίωσης που εντοπίζονται διάσπαρτα στην πύελο.
Πώς γίνεται η θεραπεία της ενδομητρίωσης;
Η επιλογή της κατάλληλης θεραπείας σχεδιάζεται με βάση τις ανάγκες της κάθε γυναίκας. Οι γενικές κατευθύνσεις της θεραπείας κατευθύνονται ώστε να υπάρξει:
- ανακούφιση από τον πόνο
- ελάττωση της ανάπτυξης του ενδομητριωσικού ιστού
- βελτίωση της γονιμότητας
- αναβολή της επιστροφής της νόσου
Η ακριβής επιλογή θα ληφθεί μετά από συζήτηση μαζί σας και οι παράγοντες που θα βαρύνουν στην απόφαση συμπεριλαμβάνουν:
- την ηλικία σας
- αν το κύριο σύμπτωμα είναι ο πόνος ή η δυσκολία να μείνετε έγκυες
- αν επιθυμείτε να μείνετε έγκυες αφού κάποιες θεραπείες μπορεί να μην σας επιτρέπουν να τα καταφέρετε
- αν θα θέλατε ή όχι χειρουργική επέμβαση
- αν έχετε ήδη χρησιμοποιήσει κάποια θεραπεία στο παρελθόν
Αν τα συμπτώματά σας είναι ήπια, αν δεν έχετε προβλήματα υπογονιμότητας ή αν πλησιάζετε την εμμηνόπαυση οπότε τα συμπτώματα σας θα βελτιωθούν από μόνα τους, ίσως να μην έχετε ανάγκη θεραπείας.
Στο 30% των περιπτώσεων, η ενδομητρίωση μπορεί να καλυτερέψει χωρίς παρέμβαση αλλά είναι πιο συχνή η πιθανότητα (40%) η νόσος να χειροτερεύσει. Μία από τις επιλογές σας θα ήταν, αν το επιθυμείτε, να παρακολουθήσουμε την κατάσταση και να επέμβουμε θεραπευτικά αν τα συμπτώματα χειροτερεύσουν.
Διαχείριση του πόνου
Τα Μη-Στεροειδή-Αντιφλεγμονώδη-Φάρμακα (ΜΣΑΦ) όπως η ιμπουπροφένη και η ναπροξένη χρησιμοποιούνται με σχετική επιτυχία στην αντιμετώπιση του πόνου που σχετίζεται με την ενδομητρίωση. Η παρακεταμόλη, μόνη ή σε συνδυασμό με κωδ崨ινη μπορεί να βοηθήσει σε πιο ήπιες μορφές της νόσου.
Ορμονική θεραπεία
Ο σκοπός της ορμονικής θεραπείας είναι να μειώσει ή να παύσει εντελώς την παραγωγή οιστρογόνων στο σώμα σας που τροφοδοτούν και τις εστίες ενδομητρίωσης. Χωρίς οιστρογόνα, οι εστίες ενδομητρίωσης αναμένεται να συρρικνωθούν σε κάποιο βαθμό, οδηγώντας σε βελτίωση των συμπτωμάτων. Παρόλα αυτά, η ορμονική θεραπεία δεν μπορεί να βελτιώσει την κατάσταση των συμφύσεων και τα προβλήματα στη γονιμότητα.
Τα πιο συχνά χρησιμοποιούμενα ορμονικά φαρμακευτικά σκευάσματα περιλαμβάνουν:
- το συνδυασμένο αντισυλληπτικό χάπι
- ενδομήτριο σπιράλ που απελευθερώνει προγεστερινοειδές (Mirena)
- ουσίες ανάλογες των ορμονών που απελευθερώνουν γοναδοτροφίνες (GnRH ανάλογα)
- προγεσταγόνα
Κάθε μία από αυτές τις μεθόδους έχει τις δικές της παρενέργειες, αλλά παρόμοια αποτελεσματικότητα. Αυτές οι θεραπείες αποτρέπουν πιθανή εγκυμοσύνη (οι δύο πρώτες έχουν επίσημη ένδειξη σαν αντισύλληψη). Τα προγεσταγόνα δεν χρησιμοποιούνται ιδιαίτερα πια.
Αντισυλληπτικό χάπι και ενδομητρίωση
Το αντισυλληπτικό χάπι περιέχει το συνδυασμό των ορμονών οιστρογόνα και προγεσταγόνο. Βοηθά στο να είναι πιο ήπια τα συμπτώματα και μπορεί να χρησιμοποιηθεί μακροχρόνια. Η απώλεια αίματος με την περίοδο γίνεται μικρότερη και η περίοδος γίνεται λιγότερο επώδυνη.
Ενδομήτριο σπιράλ που απελευθερώνει προγεστερινοειδές (Mirena)
Το σπιράλ Mirena, τοποθετείται μέσα στη μήτρα με πολύ απλό τρόπο και απελευθερώνει για χρόνια προγεσταγόνο. Έτσι, λεπταίνει το ενδομήτριο (το εσωτερικό στρώμα της μήτρας) και με αυτό τον τρόπο μειώνει τον πόνο και μειώνει πολύ το αίμα της περιόδου (σε κάποιες περιπτώσεις μπορεί και να το σταματήσει εντελώς). Μετά την τοποθέτηση, το σπιράλ μπορεί να μείνει στη θέση του μέχρι και για πέντε χρόνια. Πιθανές παρενέργειες του σπιράλ αυτού είναι ακανόνιστη αιμορραγία για μέχρι και έξι μήνες, ευαισθησία μαστών και ακμή.
Προγεστερινοειδή
Τα προγεσταγόνα είναι συνθετικές ορμόνες που λειτουργούν στο σώμα όπως και η φυσική ορμόνη προγεστερόνη. Δουλεύουν όπως θα δούλευαν στο ενδομήτριο, κάνοντάς το λεπτότερο άρα και την αιμορραγία της περιόδου λιγότερη. Με τον ίδιο τρόπο, προφυλάσσουν από την γρήγορη ανάπτυξη του ιστού της ενδομητρίωσης. Έχουν συγκρίσιμη αποτελεσματικότητα με τα αντισυλληπτικά. Τα τελευταία χρόνια, βρίσκει αρκετές εφαρμογές η συνεχής χορήγηση της διενογέστης.
Οι πιο συχνές ανεπιθύμητες ενέργειες είναι: αίσθημα φουσκώματος, αλλαγές στην ψυχολογία, ακανόνιστη αιμορραγία μεταξύ των περιόδων και αύξηση του σωματικού βάρους.
Αξίζει να σημειωθεί ότι τα προγεστερινοειδή δεν προσφέρουν αντισυλληπτική κάλυψη.
Ουσίες ανάλογες των ορμονών που απελευθερώνουν γοναδοτροφίνες (GnRH ανάλογα)
Τα GnRH ανάλογα είναι συνθετικές ορμόνες που επιφέρουν τεχνητή, προσωρινή εμμηνόπαυση αφού ελαττώνουν την παραγωγή οιστρογόνων από τον οργανισμό. Επιφέρει συμπτώματα παρόμοια με τα εμμηνοπαυσιακά (εξάψεις, κολπική ξηρότητα, χαμηλή λίμπιντο). Αυτές οι ουσίες χορηγούνται για μικρό χρονικό διάστημα (μέγιστη διάρκεια 6 μήνες) και κάποιες φορές συγχορηγούνται συμπληρωματικές ορμόνες για να μειώσουν τα συμπτώματα που προκαλούν. Μετά τη διακοπή της θεραπείας, τα συμπτώματα της ενδομητρίωσης μπορεί να επανέλθουν.
Χειρουργική αντιμετώπιση
Η χειρουργική επέμβαση μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να απομακρύνει ή να καταστρέψει ενδομητριωσικές εστίες που μπορεί να βοηθήσει στο θέμα της υπογονιμότητας και να βελτιώσει τα συμπτώματα. Οι χειρουργικές επιλογές περιλαμβάνουν:
- λαπαροσκόπηση, η πιο κοινή μέθοδος και η λιγότερη επεμβατική
- λαπαροτομία (ανοικτό χειρουργείο)
- υστερεκτομή (αφαίρεση μήτρας)
Λαπαροσκόπηση
Η λαπαροσκόπηση πραγματοποιείται με μικρές τομές στο δέρμα και με τη βοήθεια κάμερας και εργαλείων πραγματοποιείται όλη η επέμβαση. Ο ενδομητριωσικός ιστός αφαιρείται ή καταστρέφεται. Η επέμβαση γίνεται υπό γενική αναισθησία. Με τη λαπαροσκόπηση μπορεί να γίνει και η αφαίρεση των ενδομητριωσικών κύστεων όταν αυτές υπάρχουν. Με την τεχνική αυτή, τα αποτελέσματα δείχνουν ότι βελτιώνεται η γονιμότητα αν και τα προβλήματα μπορεί να επανακάμψουν, ειδικά αν δεν μπορέσει να αφαιρεθεί όλος ο ενδομητριωσικός ιστός.
Λαπαροτομία
Η λαπαροτομία είναι ανοικτό χειρουργείο για την αφαίρεση των βλαβών. Προτιμάται σε ιδιαίτερα εκτεταμένες και σοβαρές βλάβες ή αν τα όργανα της πυέλου έχουν “κολλήσει” μεταξύ τους. Η τομή που πραγματοποιείται είναι πάνω στη γραμμή του μπικίνι και γίνεται υπό γενική αναισθησία. Η ανάρρωση είναι πιο αργή σε σχέση με την λαπαροσκόπηση.
Υστερεκτομή
Η υστερεκτομή (αφαίρεση της μήτρας) είναι ένα μεγάλο χειρουργείο και η συζήτηση για την πραγματοποίηση της είναι καλό να γίνεται αν έχετε αποφασίσει ότι δεν θα έχετε άλλα παιδιά και οι άλλες μέθοδοι δεν είχαν αποτέλεσμα. Η υστερεκτομή πολύ σπάνια χρειάζεται μιας και οι υπόλοιπες μέθοδοι συνήθως επαρκούν. Άλλωστε, η υστερεκτομή δεν εξασφαλίζει ότι δεν θα συνεχιστούν τα συμπτώματα της ενδομητρίωσης.
Συμπερασματικά, η ενδομητρίωση είναι μια νόσος με πολλές επιπτώσεις στην ποιότητα ζωής της γυναίκας. Ωστόσο, υπάρχουν οι τρόποι να βελτιωθούν κατά πολύ τα εμφανιζόμενα συμπτώματα και να μειωθούν οι ενοχλήσεις που επιφέρει αυτή χρόνια νόσος. Συζητώντας μαζί, μπορούμε να επιλέξουμε την καταλληλότερη μέθοδο για εσάς.